Αρμένιοι, οι άγνωστοι συνοδοιπόροι μας - Η παροικία τους στην Ελλάδα μετά τη γενοκτονία
Του Λευτέρη Πλακίδα
Την περασμένη εβδομάδα οι ΗΠΑ, μέσω ψηφίσματος στη Βουλή των Αντιπροσώπων, αναγνώρισαν επίσημα τη γενοκτονία των Αρμένιων το 1915 από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. «Λυπούμαστε που μια συκοφαντική δυσφήμηση εναντίον της χώρας μας γίνεται αποδεκτή από το κοινοβούλιο μιας χώρας» ήταν η επίσημη αντίδραση του Προέδρου της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν. «Πρόκειται για μια μεγάλη δικαίωση που μας προκαλεί τεράστια ικανοποίηση», σχολιάζει από την άλλη μεριά στο «Ποντίκι» η πρόεδρος της Αρμενικής Εθνικής Επιτροπής Ελλάδος Χριψιμέ Χαρουτουνιάν.
Το ιστορικό πλαίσιο
Η έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου αποτέλεσε την κατάλληλη αφορμή για τους Νεότουρκους ώστε να εξασφαλίσουν εθνική και θρησκευτική ομοιογένεια στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και να υπηρετήσουν το όραμα του παντουρκισμού.
Με πρόσχημα λοιπόν την επιδίωξη ασφάλειας των παραμεθόριων επαρχιών από τις ρωσικές επιδρομές, το νεοτουρκικό καθεστώς μετακίνησε μαζικά και καταναγκαστικά αρμενικούς πληθυσμούς προς τις νοτιοδυτικές επαρχίες και εν συνεχεία προς τη συροαραβική έρημο της περιοχής φτάνοντας μέχρι την πόλη Ντέιρ Αλ Ζορ στις όχθες του Ευφράτη. Κατά τη διάρκεια των μετακινήσεων οι στρατιώτες, σε συνεργασία πολλές φορές με τους κατά τόπους κουρδικούς πληθυσμούς, προχώρησαν σε αρπαγές παιδιών, βιασμούς, βασανιστήρια, σφαγές και εκτελέσεις των Αρμένιων.
Κύριοι καθοδηγητές της γενοκτονίας θεωρούνται ο υπουργός Εσωτερικών Μεχμέτ Ταλαάτ, ο υπουργός Πολέμου Ισμαήλ Ενβέρ και ο υπουργός Ναυτικών και στρατιωτικός διοικητής της Συρίας Αχμέτ Τζεμάλ. Ως έναρξη της γενοκτονίας των Αρμενίων (αν και σφαγές του αρμενικού λαού είχαν ξαναγίνει την περίοδο 1894-1896, επί σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β’, και το 1909 στα Άδανα και στα γύρω χωριά της Κιλικίας κατά την περίοδο εκδήλωσης του κινήματος των Νεότουρκων) θεωρείται η 24η Απριλίου 1915, όταν συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν στην Κωνσταντινούπολη εκατοντάδες Αρμένιοι διανοούμενοι.
Οι σφαγές, που συνεχίστηκαν μέχρι και το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, είχαν αποτέλεσμα τον θάνατο, σύμφωνα με Αρμένιους ιστορικούς, περισσοτέρων από 1,5 εκατομμύριο ανθρώπων (80% του πληθυσμού της δυτικής Αρμενίας) και τον εκτοπισμό εκατοντάδων χιλιάδων άλλων. Οι περισσότεροι από τους επιζήσαντες κατέφυγαν ως πρόσφυγες στη Μέση Ανατολή (Συρία, Ιράκ, Ιράν, Λίβανο, Αίγυπτο) και στις ακτές τις Μικράς Ασίας.
Πρόσφυγες στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα αρχίζουν να έρχονται μαζικά Αρμένιοι πρόσφυγες μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 μαζί με τους Έλληνες πρόσφυγες. Κάποιοι καταφέρνουν να περάσουν στα Βαλκάνια φτάνοντας μέχρι και τη Γαλλία. Περίπου 200.000 Αρμένιοι υπολογίζεται πως φτάνουν το 1922 στην Ελλάδα, των οποίων η πλειονότητα είναι γυναικόπαιδα. Τα περισσότερα παιδιά είναι ορφανά. Αρμένιοι και Έλληνες πρόσφυγες συμβιώνουν για πολλά χρόνια σε αυτοσχέδιους καταυλισμούς, ενώ στη συνέχεια, με τη βοήθεια του ελληνικού κράτους, μεταφέρονται στους νεοσύστατους προσφυγικούς συνοικισμούς (Καισαριανή, Δουργούτι, Νίκαια κ.α.).
Με το που φτάνουν οι Αρμένιοι στην Ελλάδα, δημιουργούν τα δικά τους σχολεία και τις δικές τους εκκλησίες, καθώς η πρώτη γενιά προσφύγων έχει την πεποίθηση και την προσδοκία πως σύντομα θα επιστρέψει στην πατρίδα της. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν τρία δημοτικά και ένα γυμνάσιο στην Αθήνα, πέντε εβδομαδιαία σχολεία στη Βόρεια Ελλάδα και 12 εκκλησίες σε όλη τη χώρα.
Παράλληλα δημιουργούν πολλούς πολιτιστικούς, αθλητικούς και φιλανθρωπικούς συλλόγους. Το 1924 ιδρύεται ο φιλανθρωπικός οργανισμός Αρμενικός Κυανούς Σταυρός και δημιουργείται το ποδοσφαιρικό σωματείο Αρμενική Αθηνών. Η Αρμενική μάλιστα στην πρώτη συμμετοχή στο ελληνικό πρωτάθλημα τη σαιζόν 1924-1925 κερδίζει τον Αθηναϊκό 4-2, ενώ φτάνει μέχρι τα ημιτελικά χάνοντας στην παράταση από την ΑΕΚ με σκορ 1-0.
Ιδιαίτερη σημασία δίνουν οι Αρμένιοι στον Τύπο, εκδίδοντας συνεχώς εφημερίδες και περιοδικά. Ήδη από το 1923 εκδίδουν την καθημερινή εφημερίδα «Νέα Ημέρα» γραμμένη στα αρμενικά. Η εφημερίδα κλείνει το 1940 και επαναλειτουργεί από το 1944 μέχρι και σήμερα με νέο τίτλο: «Ελεύθερη Ημέρα». Επίσης εκδίδεται σήμερα και ένα τριμηνιαίο περιοδικό «ΑρμεΝικά», γραμμένο στα ελληνικά.
Νεότερες μετακινήσεις
Το 1935 παρατηρείται ένα κύμα επιστροφής των Αρμενίων προς την πατρίδα τους, το οποίο εντείνεται μετά το τέλους του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Επίσης τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 πολλοί Αρμένιοι μεταναστεύουν μαζί με δεκάδες χιλιάδες Έλληνες στην Αμερική, με αποτέλεσμα η αρμενική κοινότητα στην Ελλάδα να χάσει περίπου το 80% του δυναμικού της.
Το 1965 ιδρύεται η Αρμενική Εθνική Επιτροπή Ελλάδος με έδρα την Αθήνα και παραρτήματα σε πολλές περιοχές της χώρας. Αντίστοιχες επιτροπές υπάρχουν σε όλες τις κοινότητες της αρμενικής διασποράς. Βασικό τους αίτημα είναι η αναγνώριση και καταδίκη της γενοκτονίας του 1915 και των συνεπειών της από όσο το δυνατόν περισσότερα κράτη και κυρίως από την Τουρκία.
Οι επιτροπές συνεργάζονται με Περιφέρειες, δήμους και τοπικές κοινωνίες τόσο σε πολιτικό όσο και σε πολιτισμικό επίπεδο. Πριν από περίπου δύο δεκαετίες ο Δήμος Βύρωνα αδελφοποιήθηκε με τον Δήμο Νοεμπεριάν της Αρμενίας. Αν επισκεφθεί κάποιος σήμερα τον συγκεκριμένο δήμο της Αρμενίας, θα συναντήσει μια μεγάλη πλατεία που ονομάζεται «Κήπος Βύρωνα».
Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 και την ανεξαρτητοποίηση της Δημοκρατίας της Αρμενίας μια νέα γενιά Αρμενίων, οικονομικών μεταναστών πλέον και όχι προσφύγων, αρχίζει να έρχεται στην Ελλάδα. Παράλληλα εκείνη την περίοδο πραγματοποιείται η παλιννόστηση των Ποντίων. Πολλοί λοιπόν Αρμένιοι εκμεταλλεύονται την περίσταση, αλλάζουν τα επίθετά τους (Σιλβεστρίδης, Βλαδιμιρίδης) και έρχονται στη χώρα ως Πόντιοι. Έτσι αυξάνεται ξανά ο πληθυσμός των Αρμένιων στην Ελλάδα, φτάνοντας περίπου τους 70.000, αριθμός που παραμένει σχετικά σταθερός μέχρι και σήμερα.
Ο πληθυσμός της Δημοκρατίας της Αρμενίας είναι σήμερα περίπου 3 εκατομμύρια κάτοικοι, την ίδια στιγμή που οι Αρμένιοι της διασποράς υπολογίζονται σε περισσότερους από 7,5 εκατομμύρια!
Ποιοι αναγνωρίζουν τη γενοκτονία
Τη γενοκτονία των Αρμένιων έχουν αναγνωρίσει επίσημα 32 κράτη: Αργεντινή, Βέλγιο, Καναδάς, Κύπρος, Χιλή, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Γερμανία, Λίβανος, Λιθουανία, Πολωνία, Ολλανδία, Σλοβακία, Ρωσία, Ελβετία, Σουηδία, Ουρουγουάη, Αρμενία, Βενεζουέλα, Αυστρία, Βολιβία, Τσεχία, Συρία, Βουλγαρία, Βραζιλία, Λουξεμβούργο, Λιβύη, Πορτογαλία, Παραγουάη, Βατικανό, ΗΠΑ. Επίσης έχουν αναγνωρίσει τη γενοκτονία η Σκωτία, η Ουαλία και η Βόρειος Ιρλανδία από τη Μεγάλη Βρετανία, τέσσερις περιοχές της Ισπανίας (Βασκονία, Καταλωνία, Βαλεαρίδες Νήσοι, Ναβάρα) και δύο Πολιτείες της Αυστραλίας (Νέα Νότια Ουαλλία και Νότια Αυστραλία).